Ở thôn Vĩnh Nam, xã Duy Vinh, huyện Duy Xuyên, Quảng Nam cũ, nay thuộc xã Nam Phước, TP Đà Nẵng, làng chiếu Bàn Thạch từng nổi tiếng khắp vùng nhờ những tấm chiếu cói tinh xảo, chất lượng và được xuất đi khắp cả nước, thậm chí sang Đông Âu. Dẫu ngày nay, tiếng khung cửi lác đác còn vang lên, nhưng Bàn Thạch vẫn giữ trong mình một giá trị văn hóa đặc biệt – nơi lưu giữ hồn nghề dệt chiếu truyền thống của bao thế hệ.
Lịch sử làng nghề gắn liền với dòng người lưu dân từ xứ Thanh – Nghệ, hơn 400 năm trước. Họ vượt đèo Hải Vân, đến phủ Thăng Hoa (Quảng Nam cũ) lập nghiệp, cải tạo đất trồng cói và sáng tạo nghề dệt chiếu. Ngày nay, dù chỉ còn vài hộ giữ nghề, Bàn Thạch vẫn là địa chỉ uy tín cho những ai muốn tìm hiểu về chiếu cói truyền thống.
 |
| Cánh đồng cói (hay đay, lác) xanh tươi nằm dọc hai bờ sông Thu Bồn. Bãi cói này là nguồn nguyên liệu chính cho người dân dệt chiếu. Ảnh: Trần Minh Trí. |
Những nghệ nhân cuối cùng như vợ chồng cụ Võ Đức Khương, cụ Trần Thị Diệp, hay các em ruột của cụ Khương đã gắn bó cả đời với khung cửi. Họ vẫn thực hiện từng công đoạn cầu kỳ: cắt cây lác, chẻ sợi, phơi nắng, nhuộm màu, luồn sợi lên khung, phối họa tiết và hoàn thiện tấm chiếu. Mỗi chiếc chiếu Bàn Thạch là kết tinh của sự khéo léo, tỉ mỉ và sáng tạo – các họa tiết không in sẵn mà được tạo từ những sợi cói nhuộm màu thủ công.
Theo các nghệ nhân, khổ chiếu thường rộng 0,8–1,6 m, dài 2 m, có chiếu hoa, chiếu trơn và chiếu bông. Sự độc đáo này đã giúp chiếu Bàn Thạch trở thành niềm tự hào của người dân địa phương và được khách thập phương ưa chuộng.
 |
| Sợi cói được nhuộm phẩm, sau đó phơi cho đủ nắng. Ảnh: Trần Minh Trí. |
 |
| Lịch sử làng nghề gắn liền với dòng người lưu dân từ xứ Thanh – Nghệ, hơn 400 năm trước. |
Hiện nay, làng nghề đang đứng trước nhiều khó khăn: vùng nguyên liệu từ 80 ha giảm còn khoảng 20 ha, đầu ra bấp bênh và phần lớn người theo nghề là người cao tuổi. UBND xã Duy Vinh (cũ) triển khai kế hoạch bảo tồn, bao gồm xây dựng vùng nguyên liệu, gắn sản xuất với trình diễn nghề và sản phẩm lưu niệm phục vụ du lịch, nhằm giúp nghề chiếu Bàn Thạch tiếp tục được gìn giữ và phát triển.
Dẫu số lượng nghệ nhân ngày càng ít đi, Bàn Thạch vẫn là biểu tượng sống động cho hồn nghề truyền thống, nơi mỗi tấm chiếu không chỉ là vật dụng mà còn là câu chuyện của lịch sử, của văn hóa và của tâm huyết người dân nơi đây.
